Građanske kuće Sremske Mitrovice

Sremska Mitrovica – U Galeriji „Lazar Vozarević“ održana je u utorak 17. decembra promocija knjige „Građanske kuće Sremske Mitrovice“, autorke Marije Vukajlović u izdanju Istorijskog arhiva „Srem“. Ova vredna knjiga, bogato ilustrovana i opremljena u formi monografije, koja obrađuje arhitektonsko nasleđe u oblasti profane arhitekture Sremske Mitrovice,  finanski je podržao Grad Sremska Mitrovica, što samo potvrđuje činjenicu koliki značaj Grad pridaje ovoj publikaciji o očuvanju arhitektonskog blaga na njenim ulicama, trgovima, kvartovima.

Dejan Umetić, direktor Istorijskog arhiva „Srem“  pozdravio je prisutne i istakao da je predstavljena knjiga kruna bogate izdavačke aktivnosti  arhiva u toku ove godine i dodao da iako knjiga nije istorijska ipak čuva značajna saznanja iz usmenog predanja, nastala na osnovu kazivanja članova porodica, koja zaslužuju da budu sačuvana i objavljena.

Glavna tema knjige jesu porodični arhitektonski spomenici, koji pripadaju  profanoj arhitekturi grada i istorijatu tih objekata, čime je bila neminovna i priča o njihovim vlasnicima, građanskim porodicama Sremske Mitrovice – rekla je autor Marija Vukajlović na promociji publikacije.

– Tekstovi su višeslojni, bave se temama, koje zalaze u istorijske, arhitektonske, umetničke, socijalne i privredne aspekte grada na Savi, koji je od davnina bio važno središte Srema. Kao istoričar umetnosti zainteresovala sam se za arhitektonske odlike pojedinih građanskih kuća i značajan segment knjige posvetila upravo arhitektonskom nasleđu Sremske Mitrovice u sferi profane arhitekture od 18. veka do Drugog svetskog rat, obrađen kroz prikaz 32 pojedinačne građanske kuće.

Knjiga je nastala objedinjavanjem tekstova koji su prvobitno bili objavljivani u nedeljnom informativnom glasilu „M novine“, u sklopu feljtona „Kuće i ljudi“, u dva navrata 2010. i 2018. godine. Knjiga tome duguje publicistički način pisanja, što je čini izuzetno privlačnom široj čitalačkoj publici.  – Istražujući bibliografsku građu o temi došla sam do zaključka da su samo Novi Sad, Zrenjanin i Subotica obradili svoje privatne porodične objekte, što samo potvrđuje da se Mitrovica ovim projektom brige o svom spomeničkom nasleđu izdvaja, kao značajan centar kulture u Vojvodini.

U osvrtu na graditeljstvo građanskih kuća u Sremskoj Mitrovici istoričar umetnosti Mirjana Žigmundovac u recenziji primećuje daautorkaopisuje građansku arhitekturu, oslikava vreme i prilike, pominje tipove i oblike porodičnih kuća, navodi istorijske podatke o njihovom nastanku, imenuje i ističe projektante  i graditelje.  Knjiga ima izuzetan značaj za bolje i potpunije razumevanje geneze projektantskih, arhitektonskih, idejnih i stilskih svojstava građanskih kuća, kao i važnu ulogu u razvoju graditeljske misli ovog prostora. Vrednost knjige je višeslojna, a svakako je velki doprinos saznanjima o autentičnosti  graditeljstva u sferi porodičnih kuća u Sremskoj Mitrovici.

O Sremskoj Mitrovici, kao posebno zanimljivoj urbanističko-prostornoj celini, čiji koreni sežu u daleku prošlost grada Sirmijuma, koji je  u toku svog dvehiljadugodišnjeg trajanja promenio brojna arhitektonska rešenja, ali i stambenoj arhitekturi perioda koji je obuhvatila knjiga govorila je Adrijana Škorić, arhitekta u gradskom Zavodu za zaštitu spomenika kulture.

-Knjiga je bar donekle popunila prazninu koja postoji u izučavanju profane arhitekture grada, koja je nekako ostajala u zapećku, a saznanja o njoj su bila vrlo oskudna. Bio je potreban istraživački rad, koji je na sreću preduzela autorka knjige Marija Vukajlović i u znatnoj meri obogatila naša saznanja o ovom segmentu gradske arhitekture. Današnji izgled grad je najvećim delom dobio u 18. veku, kada su pridošlice i kolonisti gradili kuće po svojim graditeljskim iskustvima, u baroknim tradicijama. Tada nastaju i trougaoni gradski trgovi baroknog porekla i građanske kuće sa karakterističnim „nirnberškim zabatima“. Grad se postepeno širio oko urbanističkih celina stare i nove čaršije, a oblici su postajali sve složeniji u stilovima tadašnje evropske arhitekture.

Posebno je bio dirnut opisima Žitnog trga, dela grada gde je odrastao i gde i danas živi prateći za vreme svoga dugog veka sve promene, ali sećajući se i prošlosti primarijus dr. Dimitrije Mita Stojšić.

–Mnogo toga ima u ovoj knjizi bogatoj i arhiteturom i ljudima, rekao je dr. Mita Stojšić, govoreći u ime  porodica, čije su kuće obrađene u ovoj nesvakidašnjoj knjizi. – Knjiga je i nostalgija i sećanje na grad kojeg više nema,  na Radakovu radnju,  bioskope „Zeleno drvo“ i „Korzo“, zanatlijske radnje koje su morale biti  srušene radi gradnje  današnje pošta, na Žitnu pijacu sa turskom kaldrmom o koju smo podbijali palčeve jureći za krpenjačom, na izloge u drvetu rezbarene, danas aluminijumom zamenjene, na fijakere koji su odolevali novom vremenu sve do osamdesetih prošlog veka.

Izrazivši veliku zahvalnost, pre svega izdavaču Istorijskom arhivu „Srem“ i drugim učesnicima u ovom projektu autorka je dodala – Svesna sam da ovom monografijom nisu obuhvaćeni svi važni arhitektonski objekti  građanske arhitekture Sremske Mitrovice.  Nadam se da će biti prilike da se obuhvate i drugi objekti stambene arhitekture, koji to zaslužuju.  Knjiga popunjava veliku prazninu, koja je vladala u poznavanju profane arhitekture, ali i građanskih porodica, koje su stvarale i gradile ovaj grad i davale mu lik kakav danas poznajemo.

Program je vodila u svojstvu moderatora Mirjana Marković, a u muzičkom delu programa učestvovao je hor „Sirmium cantorum“, pod vođstvom dirigenta Vojislava Bugarskog, koji je izveo dve kompozicije, Božićnu pesmu i Primorske napjeve.